شهوت رادیواکتیو: نقد فیلم شمعون صحرا ساخته لوئیس بونوئل

شمعون قدیسی به نمایندگی از مذهب

موضوع فیلم «شمعون صحرا» درباره مردی به نام شمعون است که برای ترک دنیا و وسوسه های آن بالای ستون زندگی می‌کند.

بونوئل نیز مانند هر هنرمند دیگری در دسته بندی های کلیشه‌ای ذهن مخاطبین جای گرفته است و خارج از چارچوبی از پیش تعیین شده به آثارش نگریسته نشده است. اکثر مطالبی که درباره سینمای لوییس بونوئل نوشته شده است چیزی خارج از شناخت کلی تاریخ از خود او، یعنی لوییس بونوئل نیست. تاریخ می داند که بونوئل مارکسیست بوده و خودش در خاطراتش ذکر کرده که به خدا باور ندارد. همین دو جمله کوتاه سرآغاز خیل عظیم قضاوت های یکسان، برداشت های یکسان و اظهارات مشابه هم است. آثار بونوئل یا نقد بورژوازی است یا نقد مذهب! اما اینکه نقد بورژوازی است از کدام دیدگاه یا نقد مذهب از کدام زاویه، عموما بدان پرداخته نشده است. همچنین در عمده مطالب در خلال تفسیر اثر، دیالکتیک نقد بورژوازی و مذهب جا مانده است.

نمونه ای از این آثار «شمعون صحرا» است که در مطلب زیر از دیدگاه نقد مذهب به بررسی مولفه های سازنده این اثر خواهیم پرداخت.

زمان تمام سکانسهای فیلم در دوره شمعون، قدیس قرون وسطی است؛ به جز سکانس آخر که شمعون به همراه شیطان به عصر مدرن قدم می‌گذارد. این دو زمان کاملا عملکردی متضاد دارند و در مقابل هم قرارگرفته اند. به همین دلیل است که به محض رخداد این اتفاق، مفاهیم مختلفی از فیلم استخراج می‌شود.

شمعون محور اصلی همه حوادث فیلم است. به‌عنوان یک قدیس، او پتانسیل نمایندگی از مذهب در فیلم را دارد و از همینجا می‌توان فیلم را در موضوع مذهب دسته بندی کرد. اما چگونه در این دسته بندی جایگاه فیلم به‌نقد مذهب می‌رسد؟ 

به کاریکاتورها فقط نخندید!

دکه‌ی سیگارفروشی قدیمی در کنار یک پیاده‌روی شلوغ قرار دارد. صاحب دکه‌ی سیگارفروشی در حال جابجا کردن بسته‌های روزنامه است. روزنامه‌های امروز که می‌آیند روزنامه‌های دیروز را باطل می‌کنند و به همین ترتیب اخبار دیروز باطل شده و اخبار جدید جای آن را می‌گیرد. سیگارفروش روزنامه‌های جدید را جلوی دکه در پیاده‌رو پهن می‌کند و روزنامه‌های دیروز را داخل دکه می‌گذارد. او قدی کوتاه و شانه‌هایی پهن دارد. سر و رویش موهای سیاه دارد و موهای سرش را به یک‌طرف شانه کرده است.

پاها از جلوی دکه‌ی سیگارفروشی عبور می‌کنند و روزنامه‌های امروز را زیر خود لگد می‌کنند. برخی از آن‌ها جلوی دکه چنددقیقه‌ای می‌ایستند، کف کفش‌های خود را با یک سری از روزنامه‌ها پاک می‌کنند و نگاهی به عنوان برخی دیگر از روزنامه‌ها می‌اندازند، یک بسته یا چند نخ سیگار می‌خرند و راه خود را می‌کشند و می‌روند.

یک جفت پا با کفش‌های سفید و تمیز می‌آید و روی سیاه‌ترین روزنامه می‌ایستد و سیاهی روزنامه به کفش‌هایش سرایت می‌کند. خم می‌شود که یک روزنامه بردارد و لایش را باز کند که فرد دیگری جلویش را می‌گیرد و می‌گوید: «هیچ‌کسی هیچ روزنامه‌ای را باز نمی‌کند.»

کفش‌های سفید راه خود را می‌گیرند و می‌روند و سیگارفروش که با دستمال کهنه‌ای به‌دقت از روزنامه‌های باطله نگهداری می‌کند، می‌گوید: «شانس آوردیم که روزنامه را باز نکرد» و به تمیز کردن روزنامه‌های باطله ادامه می‌دهد.داخل دکه پر است از روزنامه‌های باطله.

در شلوغی پیاده‌رو و در میان عبور جفت‌جفت پاها، یک جفت چرخ پیدا می‌شود و می‌ایستد. سیگارفروش به‌سرعت از داخل دخل شانه‌اش را برمی‌دارد و جهت موهایش را از یک‌طرف به‌طرف دیگر تغییر می‌دهد. چرخ‌ها می‌ایستند و شروع به خوش‌وبش با سیگارفروش می‌کنند و می‌گویند: «چند من کاغذ سیگار آماده کرده‌ای؟»

سیگارفروش پاسخ می‌دهد: «دو سه منی می‌شود.» یک سری روزنامه‌ی باطله از زیر دخل بیرون می‌آورد که به‌دقت تمیز شده‌اند و اثری از نوشته‌های رویشان نیست. آن‌ها را روی یک ترازو می‌گذارد و وزن می‌کند و به چرخ‌ها تحویل می‌دهد و در ازای آن چند اسکناس دریافت می‌کند و داخل دخل می‌اندازد. چرخ‌ها از روی روزنامه‌های امروز عبور می‌کنند و می‌روند و سیگارفروش به تمیز کردن روزنامه باطله‌ها ادامه می‌دهد.

پاها کماکان از روی روزنامه‌های پهن‌شده در پیاده‌رو عبور می‌کنند و سیگارفروش سرش پایین است و تمام حواسش به تمیز کردن روزنامه‌های باطله است. ناگهان با صدای خنده‌ای سرش را بالا می‌آورد. چشم‌هایش از حدقه درمی‌آید و روی پیشخوان دکه می‌افتد. ریش‌ها و موهایش سفید می‌شوند و مانند تکه گوشتی بر روی روزنامه‌های باطله ولو می‌شود و روزنامه‌ها شروع به خوردن نعش او می‌کنند.

یک نفر جلوی دکه روی زمین افتاده و روده‌هایش از دهانش بیرون می‌آید. انگشت سبابه‌اش کنده‌شده و شکم خود را گرفته و روده‌هایش را استفراغ می‌کند. جمعیت دورش را می‌گیرد. جفت‌جفت پاها کنار او بر روی روزنامه‌های پهن‌شده بر پیاده‌رو می‌ایستند و از هم می‌پرسند: « به چه چیزی می‌خندد؟»

صدای خنده‌ی دیگری از بین جمعیت شنیده می‌شود. جمعیت به سمت او برمی‌گردد. کنارش یک روزنامه باز شده و روی زمین افتاده است. صفحه‌ای از روزنامه پیداست که در آن کاریکاتوری از حاکم دهان‌گشاد شهر چاپ شده است. دهان حاکم آن‌قدر گشاد کشیده شده که همه‌ی جمعیت به خنده می‌افتد.

یکی‌یکی نعره می‌زنند و شکم‌هایشان را می‌گیرند و روده های خود را بالا می‌آورند و با انگشت به کاریکاتور اشاره می‌کنند و کاریکاتور انگشت همه را می‌خورد. هر انگشتی که می‌خورد دهانش بزرگ‌تر می‌شود و کاریکاتورش خنده‌دارتر می‌شود. مدام به جمعیت افزوده می‌شود و هر کس از راه می‌رسد نگاهش به دهان‌گشاد حاکم می‌افتد و شروع به خندیدن و اشاره به کاریکاتور می‌کند و کاریکاتور همه‌ی انگشت‌ها را یک‌به‌یک می‌خورد و گشادتر و گشادتر می‌شود. آن‌قدر که اندازه‌اش به سیصد متر می‌رسد.

مارها، قاصدک‌ها و حلزون‌ها خارج از شهر از دوردست به شهر نگاه می‌کنند. در میان صدای خنده و استفراغ که از شهر شنیده می‌شود، یک دهان‌گشاد سیصد متری نیز به چشم می‌خورد.

خانه های قدیمی

طبق معمول با پدرم در حال مشاجره هستم. تازه از زندان آزاد شده و به خانه برگشته است. در تنها اتاق آپارتمان پدربزرگ مادری ام هستیم. اتاق روشن است و هیچ وسیله ای داخل آن نیست. درباره ازدواج خواهرم حرف می زند؛ میگوید خواهرم دیگر باید از این خانه برود. خواستگار خواهرم پسرعمویم هست.

در تنها اتاق آپارتمان پدربزرگ مادری ام با پدرم مشاجره می کنم. آپارتمانی در طبقه سوم ساختمانی قدیمی بود. می گوید خواهرم باید از خانه بروم. تازه از زندان آمده است. می پرسم: «چرا؟»

میگوید: «نمی شه اینجا باشه»

می دانم. او تنها هدفش همخوابگی با مادرم است و برای همین می خواهد خواهرم را از خانه بیرون کند. می گویم: «باید براش خونه بگیری»

می گویم: «مگه می شه؟ خودش خانه داره»

در خیالم خواهرم را در خانه ی مادرش، در خانه ی مادربزرگ پدری ام و در خانه ی مادربزرگ مادری ام جای می دهم.

می گوید: «من اگه بخوام خونه بگیرم باید پول بدم»

می گویم: «مگه نداری؟ مگر نمی گی دارم؟»

مثل همیشه بلوف می زند. خودش را پولدار جلوه می دهد. همیشه می گوید دارم اما شما از دارایی من خبر ندارید. شما نمی دانید وگرنه من خیلی پولدارم!

مثل همیشه بهانه می آورد. می گوید: «من اگر پول بدم اونوقت نمی تونم باهاش اون سرمایه گذاری هایی که لازمه رو بکنم»

این حرفها را پشت میز ناهارخوری قدیمی چوبی چهار نفره مان می زند که در سالن پذیرایی خانه ی قدیمی خودمان در باغ مینو قرار داشت.

از اتاق خارج شده ایم و در سالن خانه ی قدیمی خودمان در باغ مینو هستیم. سالن تاریک است. مادرم روی میزناهاخوری قدیمی چوبی چهارنفره مان که در سالن کنار دیوار آشپزخانه قرار داشت برای پدرم غذا گذاشته است.

مثل همیشه پشت میز ناهارخوری چمباتمه زده و غذا می لمباند. می گویم: «باید براش خونه بگیری»

می گوید: «من اگر بخوام خونه بگیرم باید پول بدم و اگر  پول بدم اونوقت نمی تونم باهاش اون سرمایه گذاری هایی که لازمه رو بکنم»

بهانه است. پول ندارد و دروغ می گوید.از دستش عصبانی می شوم و فریاد می کشم. می گویم: «من اصلا تورو قبول ندارم. تو کی هستی که بخوای دخالت کنی و نظر بدی؟ من اصلا تورو قبول ندارم. هیچ کس قبول نداره. رفتی افتادی زندان به خاطر همین کارهای احمقانه ات. اگر عرضه داشتی زندان نمی افتادی. اگر عرضه داشتی فرار نمی کردی. اگر عرضه داشتی زندگیت رو حفظ می کردی»

در حالیکه غذا می خورد توی سرش می زنم و فریاد می زنم: «تو اگر عرضه داشتی زندگیت رو حفظ می کردی»

همانطور چمباتمه زده و غذا می لمباند. سعی می کند جواب بدهد اما نمی تواند. صدای من بلند تر است. مادرم آن طرف میز نشسته است. به مادرم می گویم: «اصلا نمی دونم این چطور توی این خونه است؟»

اصلا نمی دانم او چطور در خانه ی ماست؟ او فقط برای همخوابگی با مادرم آمده است. حتی مرده اش هم برای همخوابگی با مادرم می آید.

می رود روبروی تلویزیون روی زمین دراز می کشد و عبای آخوندی قهوه ای رنگی را کامل روی خودش می کشد.

مادرم وارد دعوای ما می شود و طرف مرا می گیرد. می گوید: «اگر میخوای کنار من بخوابی باید براش خونه بگیری. تا اون موقع تو کنار من بخواب» و به من اشاره می کند.

ماننده مرده زیر عبای قهوه ای رنگ رفته و جلوی تلویزیون روی زمین خوابیده است. جهان بیدار است و پدرم در خواب است.

با مادرم به همان اتاق قدیمی می رویم. قبل از آن اتاق راهروی باریک ویلای متل قو قرار دارد. بین سالن خانه ی باغ مینو و تنها اتاق آپارتمان پدربزرگ مادری ام این راهرو قرار گرفته است.

در راهروی باریک و تنگ دو بالش روی زمین هست که خیلی به هم نزدیک اند. به سختی جا برای دو نفر هست. آن جالباسی آهنی بزرگ که فقط یک ضد زنگ طوسی رنگ خورده بود هم در راهرو است و نصف جا را گرفته است. از بالای درب چوبی که انتهای راهرو قرار دارد نور به راهرو می تابد و آنجا را روشن می کند. مادرم می رود که در راهرو بخوابد.

وقتیکه مادرم گفت تو در کنارم بخواب خیالم راحت شد. مطمئن بودم که می توانم از او مراقبت کنم. بدون چشم داشتی از او مراقبت کنم.

حالا مادرم در راهروی تنگ دو بالش کنار هم انداخته و از من می خواهد که کنارش بخوابم. پدرم هم خواب است. پدرم در تاریکی سالن درحالی خواب است که هوا روشن است و جهان بیدار است.

از راهرو به آن تنها اتاق در آپارتمان قدیم پدربزرگ مادری ام نگاه می کنم و پیشنهاد مادرم را رد می کنم و در اتاق می خوابم. مادرم می رود تنها در راهروی باریک و من از داخل اتاق با او حرف می زنم. می گویم: «از وقتیکه اومده چیزی خریده؟»

مادرم می گوید: «نه. هیچی»

میگویم: «نذار چیزی بخره؛ هرچی نداریم به خودم بگو می خرم»

راهروی ویلای متل قو اگرچه همیشه تاریک بود اما حالا روشن است. اتاق از راهرو هم روشن تر است. پنجره ی بزرگ اتاق رو به آسمان آبی باز است. هوا روشن است. روز است و جهان بیدار است.

کوچه های تاریک و تنگ

در کوچه‌پس‌کوچه‌های تاریک و تنگ به همراه مادرم راه می‌رویم. پدرم از پشت سر با ما می‌آید. کوچه‌ها مانند کوچه‌های محله‌های کوهپایه‌ای هستند. انگار که درحال بازگشت از قله کوه هستیم. کوچه‌ها شیب زیاد دارد و جمعیت زیادی همراه ما به همان سمتی می‌روند که ما می‌رویم. به نظر می‌رسد از حادثه‌ای در حال فرار هستیم. فضا تاریک است و خاکستری. مانند فیلم‌های سیاه‌وسفید اما با نور کم و بسیار تاریک.

با مادرم درباره جامعه در حال گفتگو هستیم. به او می‌گویم: «در جامعه‌شناسی فرد با شهروند تفاوت دارد»

می‌گوید: «چه فرقی؟»

به کوچه‌ای می‌رسیم. کوچه‌ای بسیار تاریک که تا چند متر جلوترش بیشتر معلوم نیست و انتهای کوچه کاملاً تاریک است. ناگهان مادرم را در آغوش می‌گیرم و او را بلند می‌کنم و از بین جمعیت که درحال حرکت است او را به درون کوچه می‌برم.

می‌دانم که درون کوچه خانه‌ی شماست. نمی‌دانم ازاینجا یا شاید کمی بعد مادرم تبدیل به تو می‌شود.

به مادرم می‌گویم: «فرد تنهاست اما شهروند موردحمایت قانون است»

کمی کوچه را داخل رفته‌ایم و فکر می‌کنم که خانه‌ی شما خیلی نزدیک است. طوری که اگر اندکی دیگر پیش رویم به آنجا می‌رسیم.

شرایط این‌گونه است که هرچه در کوچه پیش می‌رویم جلوی‌مان روشن می‌شود اما انتهای کوچه باز تاریک است. بسیار تاریک.

اندکی بیشتر پیش نرفته‌ایم که ناگهان دو زن چاق و چادری وارد کوچه می‌شوند. از همان مسیری که داشتیم می‌رفتیم وارد کوچه می‌شوند و به سمت ما می‌دوند. می‌خواهند تو را بگیرند و به‌زور داخل اولین خانه ببرند.

صدای مادرم می‌آید که می‌گوید: «بیا، کدام قانون؟ موردحمایت کدام قانون هستیم؟»

با زن‌ها درگیر می‌شوم و سعی می‌کنم بیشتر تو را به داخل کوچه و به سمت تاریکی بکشم. مدام به خودم می‌گویم که خانه‌ی شما کمی جلوتر است و اگر اندکی پیش برویم خلاص می‌شویم و تو را تحویل پدرت می‌دهم.

زن‌ها سعی می‌کنند دست و شانه‌ی تو را بگیرند و به بیرون کوچه بکشند. دست یکی از زن‌ها را که روی شانه‌ی توست با سرپنجه‌هایم فشار می‌دهم. جای دندان‌های یک سگ روی دستش می‌افتد.

در خانه‌ی شما یک سگ هست به اسم «جسی» که تو را خیلی دوست دارد و قبلاً از دست زن‌ها تو را نجات داده است.

جسی را می‌بینم که  سگ بزرگی است و قلاده‌اش در دست یک زن است که انگار مادر توست.

مادرت و جسی در یک اتاق روشن با دیوارهای آبی کمرنگ هستند.

انگار نجات پیدا کردی. گریه می‌کنی و در همان حال می‌گویی که جسی را خیلی دوست داری.

آرزو

می توانم بنویسم

ای کاش

می توانستم بنویسم

می توانم بگویم

ای کاش

می گذاشتی بگویم

شب یلدا

تقویم هم یکی دیگر از چیزهایی است که جامعه به ما تحمیل کرده. پیش ازینکه به دنیا بیاییم علاوه بر اینکه دین و ملیت و طبقه اجتماعی ما معلوم است تقویم ما هم معلوم است. از همان زمان برای ما تعیین شده که باید در چه روزهایی چه کار کنیم! درست مانند ماشین!

سرگذشت «خشکسالی و دروغ»

«خشکسالی و دروغ» با کمترین کیفیت ممکن از مدیوم تئاتر به سینما تبدیل شد. آیا این میتواند پایانی بر تکرار مکرر این اثر باشد؟

بازگردیم به حال و هوای شهریور 88. در حوالی تقاطع خیابان های انقلاب و ولیعصر هستید. در محله هایی که چند میلیون نفر تا همین دو ماه پیش در خیابان ها به نتایج انتخابات اعتراض می کردند. محله هایی نزدیک به دو دانشگاه تهران و امیرکبیر. خودتان را در فضایی تجسم کنید که تا همین سه ماه پیش خودتان برگه های «دروغ ممنوع» را پشت ماشین خود می چسباندید.

حالا سخنی از داریوش هخامنشی درباره دروغ، روی پوستر تبلیغاتی یک تئاتر جلوی چشم شماست. در همان خیابان ها و کوچه هایی که تا دو ماه پیش هنگام عبور چشمهایتان می سوخت. نوشته محمد یعقوبی، نویسنده «زمستان 66» با نگاهی انتقادی به جنگ 8 ساله و «یک دقیقه سکوت» با مضمونی درباره قتل های زنجیره ای. همه چیز فراهم است که تحت تاثیر این تبلیغات قرار گرفته و خیال کنید مجددا با یک اثر با کنایه هایی سیاسی مواجه هستید و بلیت این تئاتر را به قیمت 5000 تومان بخرید و شاهد باشید که اصلا و ابدا سیاسی نیست! 

درخت خیالی

یک درخت

درگذشته گم شده

در لابلای خاطرات کودکی

جایش خالی است

در سوگ عباس کیارستمی

باد وزید

دفتر مشق شب را ورقی زد

برگهای درختان زیتون را تکانی داد

و گیلاسهای خوش طعم را به زمین ریخت

باد وزید

و او را با خود برد

پرافتخارترین و شناخته شده ترین فیلمساز ایرانی بود. کشورش را دوست داشت. در مصاحبه ای گفته بود: «در تمام فیلم‌ها خواسته‌ام این است که تصویری مهربان‌تر و صمیمی تر از انسانیت و کشورم را به نمایش بگذارم.»

او از کشورش فرار نمیکرد. از سیاست فرار میکرد. اعتقاد داشت سیاست تاریخ مصرف دارد و ارزش هنر را پایین می آورد. اما سیاست او را رها نکرد. سانسور رهایش نکرد. او میگریخت. مانند همه آن کودکانی که در آثارش از ترس خانه یا مدرسه میگریختند.

او به جستجوی خانه دوست شتافت و یادش و نامش باقی ماند.

نقد فیلم "امکان مینا"

فیلم "امکان مینا" به صورت مشخص در ژانر جاسوسی طبقه بندی میشود و میتوان عنوان "درام جاسوسی" را نیز به آن اطلاق کرد. فیلم ماجرای زن و شوهری را در روزهای موشک باران تهران روایت میکند. شوهر به نام مهران خبرنگار یک روزنامه است و به کارش متعهد است. زن به نام مینا جاسوس سازمان مجاهدین خلق است. مینا خبرها و اطلاعات محرمانه شوهرش را به سازمان مجاهدین میرساند.

سکانس نخست فیلم جشن سالگرد ازدواج مینا و مهران است. عمق عشق این دو زوج تنها در همین اندازه به تصویر کشیده میشود. در سکانس بعدی مینا تغییر چهره میدهد و با این تغییر چهره بسیار شبیه زنان عضو سازمان مجاهدین میشود که نخستین کد را به صورت بصری از محتوای اثر برداشت میکنیم. مینا به آزمایشگاه میرود و جواب تست بارداری او مثبت است. سپس از طریق تلفنخانه تماسی میگیرد. صدای آنطرف تلفن بیشتر شبیه صدای مرد است اما مینا او را مامان صدا میزند. مامان هم مینا را پری خطاب میکند و حتی نام شوهرش راه ساسان میگوید. همینجا دیگر همه چیز لو میرود. زنی با شمایل زنان مجاهد و تلفنی محرمانه که در آن رمزی حرف زده میشود. تقریبا 10 دقیقه از زمان فیلم گذشته است و همه داستان لو رفته است.

داستان به صورت خطی روایت میشود و ازین حیث دارای پیچیدگی نیست، تنها تلاش شده از طریق پنهان سازی مخاطب غافلگیر شود که این تلاش هم به صورت کلی ناموفق است. مثلا فیلم توافق بین رئوف و مهران را پنهان سازی میکند و در روایت نمی آورد که ازین طریق تعلیق ایجاد کند. اما برای مخاطب هوشمند دیدن نمای دست دادن مهران و رئوف کافی است. بد ماجرا اینجاست که فیلم درون خودش غافلگیری بسیاری دارد! مثلا مهران ازینکه میفهمد همسرش جاسوس مجاهدین است غافلگیر میشود. اما مخاطب چون در دقیقه ده این مساله را کشف کرده است اصلا غافلگیر نمیشود. پس تمام سعی و تلاش بازیگر هم برای حس ایجاد کردن از بین میرود و مخاطب نمیتواند با این لحظه از حال مهران که غافلگیر شده ارتباط برقرار کند.

شخصیت پردازی دو نقش اصلی دارای نقصان های بسیاری است. درباره مهران کدهای زیادی وجود دارد. مهران یک روزنامه نگار و خبرنگار بسیار متعهد است. مرد ساده ای است که بچه دوست دارد. خانواده اش را دوست دارد. به همسرش عشق میورزد. یک رفیق خالص و بی آلایش به نام علی ناطقی دارد. اما ناگهان این مرد معمولی و ساده تبدیل به یک بازیگر حرفه ای در مقابل همسرش میشود. انقدر این آش شور است که صدای خود فیلم هم درمی آید و در دیالوگی بین دو مامور سازمان اطلاعات هم اذعان میشود که مهران چه بازیگر خوبی است! این بازیگری آنچنان خوب است که مهران سازمان اطلاعات ایران را با آن همه نابغه اش دور میزند! مهرانی که سه سال است از زنش بازی میخورد و روحش هم خبردار نشده ظرف چند ساعت نه تنها مینا، بلکه سازمان اطلاعات را هم بازی میدهد! نه تنها همین یکبار، که سازمان اطلاعات در انتهای فیلم برای بار دوم از طریق مهران غافلگیر میشود و بازی میخورد! بعد از تصادف مهران با موتور میبینیم سازمان اطلاعات مهران را در کمتر از چند ساعت در موتورسازی پیدا میکند اما همین سازمان اطلاعات زمانیکه مهران از امکان مینا خارج میشود خبری از او ندارد و توسط او غافلگیر میشود! چطور ممکن است کسیکه سالها در گزارشات و مقالات خودش یک کلمه دروغ نمیگفته و به هیچ عنوان هیچ چیز را پنهان نمیکرده، در چند ساعت به چنین بازیگر و جاسوس حرفه ای تبدیل شود؟! بگذریم ازینکه در سکانس ماقبل پایانی، مهرانِ خبرنگار که سالها سلاحش قلم بوده به یک هفت تیر کش حرفه ای هم تبدیل میشود!

در شخصیت پردازی مینا همان کدهای متداول که در شخصیت پردازی مهران دیدیم را هم نمیبینیم! او فقط جاسوس است! در جاییکه ادعا میکند پیرو آرمانهای مجاهدین است ظرف چند دقیقه آرمانها را زیر پا میگذارد و مهران را نمیکشد! در صحنه تلفنخانه میبینیم که مینا یک سوسک را زیر پایش له میکند. آیا فیلم میخواهد با کشتن یک سوسک مینا را بی رحم و سنگدل نشان دهد؟ اگر سنگدل است چرا طبق ایدئولوژی سازمان مجاهدین آمپول را تزریق نمیکند و در گفتگو با مژگان تلاش میکند که بچه را نگه دارد؟ آیا مینا ازینکه جواب تست بارداری مثبت است عصبانی است و در عصبانیت سوسک میکشد؟ با کشتن یک سوسک و تاکید دوربین بر روی این صحنه کدام وجه از شخصیت مینا کامل میشود که بعدا از آن استفاده شود؟ پاسخ عملا هیچ است.

بهترین صحنه فیلم رویارویی زن و شوهر در امکان میناست است اما به طرز عجیبی ازین موقعیت فوق العاده کمترین استفاده میشود. یک گفتگوی کلیشه ای بین مهران و مینا درباره آرمانهای سازمان مجاهدین! تنها دلیل مینا برای پیوستن و همکاری با یک سازمان غیرقانونی و تخریبگر این است که دوستش توسط ماموران رژیم کشته شده است! فقط یک دوست! این نسبت آنچنان نزدیک نیست که بتوانیم عمل مینا را توجیه کنیم! گفتگوی بین دونفر هیچ اثری ندارد و حتی در حد دیالوگ ماندگار هم ازین صحنه چیزی را ماندگار نمیکند. با همه این توصیفات باید گفت که از یک موقعیت خوب بدست آمده یک استفاده ضعیف میشود.

در صحنه داخل ماشین مهران ادعا میکند که خودش از سازمان مجاهیدن است و سعی میکند ازین طریق مینا را فریب دهد تا امکان مینا را پیدا کند. عجیب اینجاست که مینا به همین سادگی فریب میخورد! مینا با سابقه سه سال همکاری با سازمان مجاهدین به عنوان جاسوس از مهران که تازه چند ساعت است به جاسوس بازی پیوسته فریب میخورد! قضیه عجیب تر میشود وقتی میدانیم مینا همان روز با مژگان (راس سازمان جاسوسی مجاهدین در ایران) ملاقات کرده و مژگان به مینا دستور داده که باید مهران را بکشد! آیا مینا نباید با خودش فکر کند که اگر مهران عضو سازمان است چطور راس سازمان به او دستور کشتن یک عضو از سازمان را میدهد؟ مینا که به این سادگی فریب یک انسان ساده ،که در عمرش پاک و صادق و بی آلایش بوده، را میخورد چطور وارد جاسوس بازی شده است؟ چطور سازمان مجاهدین از چنین زن ساده لوحی برای پست های کلیدی اطلاعاتی اش استفاده میکند؟

عمق روابط بین کاراکترها ضعیف است. همانطور که عنوان شد از عشق میان مینا و مهران فقط با یک جشن سالگرد ازدواج مواجه هستیم. عمق رابطه مهران و علی ناطقی نیز بسیار ضعیف روایت میشود. به همین دلیل هنگامی که خبر شهادت ناطقی توسط کیا به مهران داده میشود مخاطب نمیتواند ارتباط عمیقی با این شهادت ایجاد کند و تراژدی شکل نمیگیرد. بازی ها نیز هم توسط عمق کم روابط و هم شخصیت پردازی ضعیف تحت تاثیرقرار گرفته است. هرچند میلاد کی مرام تمام تلاشش را میکند که بازی خوبی از خودش نشان دهد اما پردازش های ضعیف فیلمنامه ای سدی میان نقش و مخاطب شده است و امکان برقراری ارتباط با هیچ یک از کاراکتر ها نیست.

از نظر فرم بصری نیز فیلم صحنه یا نماهای خاصی ندارد و فضاسازی خوبی انجام نمیشود. تنها مورد خاص در فیلم صحنه موشک باران تهران است که بسیار خوب و جالب درآمده است. مابقی تصاویر و قابها و حرکات دوربین تماما ساده، بدون انتزاع و بعضا تلویزیونی است. همچنین از موسیقی نیز استفاده بسیار ضعیفی برای فضاسازی شده است. خصوصا در صحنه ای که خبر شهادت علی ناطقی میرسد به شدت جای خالی یک موسیقی خوب احساس میشد. سازمان مجاهدین خلق نیز بسیار شبیه آنچه در واقعیت هستند به تصویر کشیده شده اند و آن سیاه نمایی های کلیشه ای در این فیلم کمتر دیده میشود.

"امکان مینا" درکل فیلمی ضعیف و بی اثر است که المانهای سرگرم کنندگی و کشش لازم را هم ندارد و اکثر وقایع و واکنشها را میشود از پیش حدس زد.